ABSTRAK
E-pembelajaran ialah satu kaedah pembelajaran yang menggunakan teknologi. Ianya juga merupakan cara lain bagi mengadakan kelas pembelajaran selain daripada pembelajaran tradisional iaitu berada dalam kelas secara fizikal. Disebabkan oleh pandemik koronavirus yang melanda, Kementerian Pendidikan Malaysia mengesyorkan seluruh pusat Pendidikan untuk menjalankan kelas secara dalam talian atau lebih dikenali sebagai e-pembelajaran. Ini merupakan kali pertama bagi institusi-institusi di Malaysia untuk mengaplikasikan e-pembelajaran secara menyeluruh. Disebabkan oleh itu, para pelajar menghadapi banyak masalah dan gangguan semasa pembelajaran dalam talian. Maka, artikel ini bertujuan untuk mengenal pasti masalah-masalah serta gangguan yang dihadapi oleh para pelajar. Artikel ini juga bertujuan untuk mengumpul cadangan-cadangan pelajar tentang cara penyelesaian bagi masalah yang mereka hadapi. Borang soal selidik telah diedarkan kepada 70 orang responden. Berdasarkan hasil dapatan kajian, majoriti responden bersetuju bahawa mereka berhadapan dengan masalah-masalah dan gangguan yang tertera pada borang tersebut. Para responden juga turut memberi cadangan tentang kaedah penyelesaian masalah yang dihadapi oleh pelajar ketika menjalani pembelajaran dalam talian. Kesimpulannya, artikel ini sedikit sebanyak membantu untuk memahami pelajar-pelajar yang berhadapan dengan masalah-masalah dan gangguan ketika pembelajaran dalam talian serta dapat menguar-uarkan kaedah penyelesaian yang boleh dilakukan oleh pelajar yang berhadapan dengan masalah dan gangguan ketika e-pembelajaran.
1.0 PENDAHULUAN
Tajuk kajian kami adalah berkaitan tentang masalah yang dihadapi oleh pelajar ketika pembelajaran atas talian. Masalah ataupun sinonimnya adalah kesulitan, kesusahan, kesukaran ataupun isu yang perlu diselesaikan bagi dapat mengurangkan beban terhadap seseorang. Secara ringkasnya, tajuk kajian kami bakal membincangkan mengenai cabaran-cabaran yang ditempuhi oleh para pelajar ketika kelas secara atas talian berlangsung serta mencadangkan langkah-langkah yang boleh diimplikasikan bagi membantu pelajar dalam mengendalikan masalah mereka.
Tajuk ini sangat penting kerana sejak akhir-akhir ini, kita dapat lihat bahawa terdapat banyak institusi dan sekolah juga turut menggunakan platform pembelajaran e-learning sebagai tujuan menyampaikan ilmu kepada para pelajar dan mahasiswa. Hal ini terjadi berikutan pandemik covid-19 yang melanda dunia termasuk Malaysia. Sudah semestinya pelajar-pelajar menjangkakan bahawa pembelajaran secara atas talian ini akan menjadi mudah kerana berlangsung di rumah masing-masing tetapi hakikatnya adalah tidak sama sekali. Sebaliknya, pembelajaran secara atas talian memerlukan tenaga yang banyak serta ketahanan dari segi fizikal dan mental yang baik dalam diri pelajar.
Dapat dibincangkan dari sudut positifnya, mungkin kelas secara atas talian ini dapat meningkatkan kemahiran mengendalikan teknologi tetapi terdapat juga keadaan dan cabaran besar yang ditanggung oleh segelintir pelajar akibat kurang bernasib baik seperti mereka tidak mempunyai rangkaian internet yang baik, tidak mempunyai peranti yang mencukupi, terdapat gangguan di rumah masing-masing yang dapat mengganggu tahap fokus seorang pelajar serta banyak lagi.
Oleh itu, kumpulan kami berharap dengan menjalankan soal selidik ini dapat mengenal pasti masalah-masalah para pelajar serta dapat membantu pelajar dalam menangani dan mengurangkan beban yang dihadapi ketika menjalani pembelajaran secara atas talian dengan mencadangkan cara ataupun langkah berskala kecil kepada mereka.
2.0 PERNYATAAN MASALAH
Di Malaysia, setelah bermulanya pandemik korona virus, kerajaan telah menetapkan pusat-pusat pendidikan untuk menjalankan pembelajaran dalam talian bagi mengelakkan berlakunya perjangkitan coronavirus dalam kalangan para pelajar dan pendidik (Ida Lim, 2020). Berdasarkan Arfan S., Rohail H., Adejare Y. A., Arsalan H. & Rab N. L (2020), hampir kesemua pengajian diadakan secara e-pembelajaran. Di sebalik usaha pelajar-pelajar dalam melakukan pembelajaran dalam talian di rumah mahupun di asrama pusat pendidikan, pasti terdapat masalah-masalah dan gangguan yang dialami ketika menjalani pembelajaran dan pengajaran secara atas talian. Memandangkan perkara ini merupakan kali pertama pusat-pusat Pendidikan di Malaysia apakah masalah-masalah dan gangguan yang dihadapi oleh para pelajar semasa menjalani pembelajaran dalam talian. Tambahan pula, masalah-masalah serta gangguan yang dihadapi oleh pelajar mampu memberi kesan kepada tahap kefahaman pelajar terhadap perkara yang telah diajar oleh para pendidik serta mampu menjejaskan prestasi keputusan peperiksaan pelajar. Hal ini menjurus kepada terjejasnya masa hadapan pelajar kerana kebanyakan masa hadapan pelajar bergantung pada prestasi mereka sewaktu di alam pembelajaran. Tambahan pula, pandangan pelajar terhadap cara penyelesaian masalah serta gangguan yang dihadapi oleh mereka amat diperlukan. Hal ini adalah kerana sebagai seorang yang mengalami situasi tersebut, para pelajar seharusnya lebih mengetahui cara penyelesaian bagi masalah-masalah yang dihadapi oleh mereka.
3.0 TUJUAN
Kajian ini dijalankan untuk mengesan beberapa masalah yang sering dihadapi oleh kebanyakan pelajar ketika berlangsungnya pembelajaran dalam talian di rumah masing-masing. Selain itu, pengkaji juga mengetengahkan beberapa cadangan untuk menyelesaikan masalah-masalah yang dihadapi pelajar ketika pembelajaran dalam talian berlangsung.
4.0 OBJEKTIF KAJIAN
Mengenal pasti masalah-masalah yang dihadapi oleh pelajar dari pelbagai tahap pendidikan ketika pembelajaran dalam talian.
Mengenal pasti langkah-langkah yang terbaik untuk menangani masalah yang dihadapi oleh pelajar semasa pembelajaran dalam talian.
Mengenal pasti tahap kepuasan pelajar ketika menjalani pembelajaran dalam talian.
Menilai tahap keberkesanan pembelajaran dalam talian terhadap pelajar dari umur 13 tahun sehingga 30 tahun.
5.0 KAEDAH KAJIAN
Kajian ini berbentuk kajian tinjauan (survey) yang merupakan kajian inferensi dengan menggunakan data-data kuantitatif dan kualitatif yang dipungut melalui soal selidik. Data-data yang diperolehi daripada sampel rawak dan kemudiannya dianalisis serta dipersembahkan dengan statistik perihalan.
Sampel yang digunakan didalam kajian ini adalah seramai 70 responden yang merupakan pelajar-pelajar yang berpeluang menjalani pembelajaran atas talian serta dalam lingkungan umur 13 hingga 30 tahun juga terdiri daripada pelajar-pelajar sekolah menengah, diploma dan ijazah sarjana muda. Hal ini disebabkan oleh golongan-golongan ini merupakan golongan yang baru berpengalaman memulakan pendekatan belajar secara dalam talian. Oleh itu, berkemungkinan besar bahawa terdapat banyak masalah-masalah dan gangguan yang dialami oleh mereka ketika menjalani e-pembelajaran.
Borang soal selidik yang telah disebarkan mempunyai 4 bahagian iaitu Bahagian A, Bahagian B, Bahagian C dan Bahagian D. Bahagian A mengandungi maklumat diri responden manakala Bahagian B, Bahagian C dan Bahagian D mengandungi pernyataan-pernyataan dan soalan-soalan yang diperlukan bagi memenuhi objektif kajian. Bahagian B dan C terdiri daripada beberapa pernyataan yang menggunakan skala Likert 5 namun kedua-dua skala Likert yang digunakan adalah berbeza. Dan Bahagian D merupakan ruangan bagi pelajar memilih dan menyatakan cadangan kaedah penyelesaian masalah dan gangguan yang dihadapi. Skala Likert 5 yang digunakan adalah seperti berikut:
Data yang diperoleh akan dipersembahkan dalam bentuk bar graf, peratusan, frekuensi dan kekerapan
yang dihasilkan melalui Microsoft Excel berserta analisis.
6.0 DAPATAN KAJIAN
Dapatan kajian dibahagikan kepada empat bahagian pertama iaitu mendapatkan maklumat diri responden,
bahagian kedua iaitu gangguan dan masalah ketika pembelajaran dalam talian, bahagian ketiga iaitu tahap kepuasan pelajar menjalani pembelajaran dalam talian dan bahagian keempat iaitu cara-cara untuk menangani masalah yang dihadapi semasa pembelajaran dalam talian.
6.1 Maklumat Diri Responden
Kajian ini melibatkan seramai 70 responden yang mengambil bahagian dalam soal selidik yang terdiri
daripada pelajar di peringkat ijazah, diploma, asasi dan matrikulasi serta sekolah menengah yang
berlainan umur.
Carta bar 1. Maklumat Diri Responden mengikut jantina.
Berdasarkan carta bar 1, seramai 49 responden perempuan (71.4%) dan 21 responden lelaki
(28.6%) telah mengambil bahagian dalam kajian ini. Carta bar 1 juga menunjukkan bilangan
responden perempuan lebih ramai daripada bilangan responden lelaki.
Carta bar 2. Maklumat Diri Responden mengikut tahap pendidikan semasa
Berdasarkan carta bar 2, seramai 41 responden sedang melanjutkan pengajian di peringkat
ijazah (58.6%), seramai 6 responden berada di peringkat diploma (8.6%), seramai 4 responden
berada di peringkat asasi dan matrikulasi (5.7%) serta seramai 19 responden masih berada di
peringkat sekolah menengah (27.1%) yang telah mengambil bahagian dalam kajian ini.
Carta pai 1. Maklumat Diri Responden mengikut umur
Berdasarkan carta pai 1, seramai 45 responden yang berumur lingkungan 20-30 tahun iaitu
sebanyak 64.3% dan 25 responden yang berumur lingkungan 13-19 tahun iaitu sebanyak 35.7%
telah mengambil bahagian dalam kajian ini. Carta pai 3 juga menunjukkan bilangan responden berumur
20-30 tahun lebih ramai daripada bilangan responden yang berumur 13-19 tahun.
6.2 Gangguan dan Masalah Ketika Pembelajaran dalam Talian
Carta bar 3. Tahap persetujuan mengenai gangguan dan masalah ketika pembelajaran dalam talian
Berdasarkan carta bar 3, seramai 70 responden telah mengambil bahagian dalam kajian ini.
Carta bar 3 ini menunjukkan bilangan responden mengikut tahap persetujuan kepada
pernyataan-pernyatan yang ditanyakan dalam borang soal selidik ini. Untuk pernyataan 1,
separuh daripada bilangan responden iaitu sebanyak 35 orang bersamaan dengan 50% menyatakan
pendapat setuju. Rata-rata responden cenderung untuk melakukan perkara lain sewaktu kelas berlangsung.
Untuk pernyataan 2, seramai 22 responden (31.4%) menyatakan mereka tidak pasti jika mereka
mempunyai kelajuan internet yang tidak stabil ataupun tidak. Seterusnya, sebanyak 34.3% bersamaan
dengan 24 responden menyatakan tidak pasti kepada pernyataan 3 iaitu paparan grafik yang ditayangkan
tidak jelas. Hal ini kerana paparan grafik bergantung kepada kelajuan internet masing-masing. Sebagai
tambahan, peranti berbeza-beza seperti telefon pintar, tablet, laptop dan komputer yang digunakan ketika
pembelajaran dalam talian turut mempengaruhi saiz paparan grafik. Di samping itu, rata-rata responden
iaitu seramai 26 dan 28 responden masing-masing menyatakan pendapat setuju dan sangat setuju pada
pernyataan 4 iaitu pembelajaran secara dalam talian sangat sukar dibandingkan pembelajaran secara
bersemuka. Untuk pernyataan 5 iaitu kesukaran untuk mencari ruangan yang kondusif untuk menjalani
pembelajaran dalam talian, majoriti daripada bilangan responden iaitu masing-masing setuju seramai
22 orang (31.4%) dan sangat bersetuju seramai 23 orang (32.9%) pada pernyatan tersebut. Hal ini
berkemungkinan kerana suasana dan keadaan rumah yang juga berpotensi untuk mengganggu konsentrasi
responden untuk memberi sepenuh perhatian ketika kelas dalam talian berlangsung. Selanjutnya, sebanyak
32.9% bersamaan dengan 23 responden menyatakan sangat bersetuju kepada pernyataan 6 iaitu tidak
berani bertanya soalan kepada pendidik ketika pembelajaran dalam talian. Untuk pernyataan 7 iaitu
gangguan oleh ahli keluarga ketika pembelajaran dalam talian,peratusan tertinggi iaitu 32.9% adalah
responden menyatakan setuju pada pernyataan tersebut. Hal ini berkemungkinan rata-rata responden
mempunyai ramai ahli keluarga.
6.3 Tahap Kepuasan Pelajar Menjalani Pembelajaran dalam Talian
Carta bar 4. Tahap persetujuan mengenai tahap kepuasan pelajar menjalani pembelajaran dalam talian
Berdasarkan carta bar 4, seramai 26 responden bersamaan 37.1% menyatakan mereka tidak berpuas hati
mengenai pembelajaran secara atas talian manakala 23 responden bersamaan 32.9% menyatakan tahap
kepuasan yang neutral kepada pelaksanaan pembelajaran dalam talian. Carta bar 4 juga menunjukkan
peratusan terendah sebanyak 1.4% sahaja bersamaan dengan 1 orang sahaja iaitu bilangan responden
yang sangat berpuas hati mengenai pembelajaran dalam talian
6.4 Cara-cara untuk Menangani Masalah yang Dihadapi semasa Pembelajaran dalam Talian
Carta bar 5. Pendapat responden kepada cara-cara untuk menangani masalah yang dihadapi semasa
pembelajaran dalam talian
Berdasarkan carta bar 5, berikutan dengan peratusan yang tinggi telah ditunjukkan dalam carta di atas,
rata-rata responden bersetuju kepada cadangan langkah-langkah yang dinyatakan dalam kajian soal selidik
ini. Antaranya ialah seramai 43 responden (61.4%) berpendapat bahawa pelajar perlu membina keyakinan
diri untuk bertanya kepada pensyarah mengenai perkara yang tidak difahami. Selain itu, 49 responden
(70%) berpendapat bahawa pelajar perlu mengawal diri daripada menyalahgunakan internet semasa
menghadiri kelas secara atas talian. Di samping itu, sebanyak 77.1% bersamaan 54 responden bersetuju
bahawa para pensyarah juga pula perlu menyediakan rakaman kuliah sebagai bahan rujukan murid.
Langkah seterusnya iaitu ahli keluarga perlu mengetahui jadual pembelajaran setiap individu yang terlibat
dalam 'Open and Distance Learning' turut dipersetujui oleh 47 reponden (67.1%). Seterusnya, terdapat
sedikit peratusan rendah sebanyak 4.2% bersamaan 3 resonden memberi cadangan lain mengenai cara
untuk menangani masalah yang dihadapi ketika menghadiri pembelajaran secara dalam talian iaitu
menjauhkan diri daripada sosial media seperti facebook, Instagram dan twitter sebelum menghadiri kelas.
Selain itu, mereka juga mengharapkan para pensyarah tidak memberi tugasan yang terlalu banyak dan
menyelitkan sedikit waktu rehat bagi memastikan pelajar tidak menghadapi sebarang masalah seperti
tidak cukup tidur, kemurungan dan sebagainya.
7.0 PERBINCANGAN
Umum mengetahui bahawa dunia kini sedang berperang menghadapi wabak Novel Coronavirus
Disease 2019 (COVID-19). Di Malaysia sahaja, pandemik ini telah mengumpul sebanyak 122,845 kes
keseluruhan dan mencatatkan 509 kematian (setakat 5/1/2021). Berdasarkan statistik yang dikeluarkan
oleh Kementerian Kesihatan Malaysia (KKM), jelas sekali wabak ini begitu bahaya dan ianya telahpun
berada di dalam komuniti kita. Sehubungan dengan itu, kerajaan telah mengambil tindakan pantas dengan
melaksanakan Perintah Kawalan Pergerakan (PKP) dan antara intipati utamanya adalah dengan penutupan
semua sekolah dan institusi pengajian tinggi (IPT) bermula 18 Mac 2020. Oleh hal yang demikian,
kerajaan menerusi Kementerian Pendidikan dan Kementerian Pengajian Tinggi telah mengesyorkan
pembelajaran secara dalam talian di rumah masing-masing. Situasi ini telah menjadikan pembelajaran
secara dalam talian ini amat penting dan perlu dikuasai oleh setiap pelajar yang terlibat. Pengkaji melihat
kaedah pembelajaran “online” mempunyai kelebihannya kepada pelajar seperti waktu kelas yang lebih
fleksibel. Namun demikian, terdapat juga kelemahan yang dilihat berisiko mengganggu kelancaran kelas
tersebut sekali gus menyebabkan pelajar-pelajar mengalami masalah ketika kelas berlangsung. Biarpun
terdapat kelemahan ketika berlangsungnya pembelajaran dalam talian ini, pelajar tidak seharusnya
menjadikan ianya satu alasan untuk tidak menghadiri kelas tersebut atau ponteng. Kegagalan pelajar
menghadirkan diri jelas akan menyebabkan mereka keciciran pelajaran.
Pengkaji merasakan bahawa masalah mengenai pembelajaran dalam talian ini mampu diminimakan oleh
pelajar itu sendiri. Penyataan demikian dinyatakan kerana terdapat beberapa masalah yang dicipta sendiri
oleh pelajar. Misalnya, sering melakukan perkara lain ketika kelas berlangsung. Melalui dapatan kajian,
sebahagian besar pelajar cenderung melakukan aktiviti lain ketika kelas berlangsung. Dalam erti kata lain,
para pelajar sukar untuk menumpukan sepenuh perhatian terhadap pembelajaran. Bagi pengkaji, masalah
ini boleh dielakkan sekiranya pelajar bersiap sedia sebelum kelas bermula. Misalnya, pelajar boleh
menyelesaikan segala kerja-kerja rumah terlebih dahulu sebelum kelas bermula. Hal ini supaya pelajar
tidak terganggu dengan kerja-kerja rumah yang belum diselesaikan. Mengenai masalah capaian internet,
kebanyakan pelajar mempunyai capaian internet yang memuaskan. Melalui data yang diperoleh, tidak
banyak pelajar yang mengalami masalah mengenai capaian internet. Hal ini mungkin disebabkan bantuan
berupa “sim card” secara percuma kepada para pelajar. Selain itu, bantuan 1gb internet percuma kepada
seluruh rakyat Malaysia yang diumumkan Perdana Menteri di dalam Pelan Jana Semula Ekonomi
Negara (PENJANA) juga sedikit sebanyak membantu pelajar-pelajar ini mengakses internet untuk
menghadiri kelas dalam talian.
Melalui hasil dapatan kajian, pengkaji dapat melihat masalah-masalah yang dialami oleh kebanyakan
pelajar ketika ‘online class’ sememangnya merencatkan proses pembelajaran pelajar itu sendiri. Mana
tidaknya, sebahagian besar pelajar sangat tidak berpuas hati dengan pengalaman mereka menjalani
pembelajaran atas talian ini. Daripada 70 responden, 34 daripadanya tidak setuju dengan kaedah
pembelajaran atas talian ini. Situasi ini memperlihatkan kepada kita bahawa sebahagian besar pelajar
masih lagi terikut-ikut dengan kaedah pembelajaran tradisional iaitu secara bersemuka. Hal yang
dinyatakan ini bertepatan dengan kenyataan yang dikeluarkan oleh Naib Canselor Universiti Pendidikan
Sultan Idris (UPSI), Professor Dr Mohammad Shatar Sabran, beliau mengakui bahawa penggunaan
pembelajaran atas talian di peringkat universiti masih belum mencapai tahap maksimum. Tambahnya
lagi, kaedah pembelajaran bersemuka masih menjadi pilihan ramai pelajar. Pengkaji mengesyorkan
melihat kembali sistem yang sedia ada dan berusaha untuk meningkatkan keberkesanannya. Sudah tiba
masanya untuk kita menaik taraf sistem pembelajaran secara dalam talian di negara kita seperti
negara-negara maju yang lain. Hal ini dinyatakan demikian supaya para pelajar cepat menyesuaikan diri
dengan ‘online learning’ ini. Akhir sekali, biarpun terdapat kelebihan serta kelemahan dalam pembelajaran
atas talian ini, diharapkan pelajar perlulah cepat menyesuaikan diri dengan kaedah pembelajaran ini
kerana ianya merupakan platform pembelajaran yang paling bersesuaian di waktu pandemik ini.
8.0 CADANGAN KAJIAN
Daripada kajian ini, kumpulan kami iaitu selaku penyelidik mengenai cabaran-cabaran yang dihadapi oleh pelajar sangat berharap agar isu ini dapat diselesaikan dengan segera. Sudah terang lagi bersuluh bahawa semua pihak memainkan peranan yang penting dalam mengurangkan masalah yang timbul pada saat ini mahupun daripada pelajar itu sendiri sehinggalah ke pihak yang lebih besar iaitu kerajaan. Kajian ini telah membuka minda kami sebagai penyelidik untuk melontarkan beberapa cadangan terhadap kajian ini supaya dapat mengatasi isu yang diperdebatkan pada masa kini. Antara usaha yang boleh diimplikasikan ialah daripada pelajar itu tersebut iaitu mereka hendaklah contohnya membina keyakinan diri yang tinggi untuk memberanikan diri untuk bertanya kepada pensyarah mengenai silibus yang tidak difahami walaupun secara atas talian dan pelajar juga boleh melakukan perbincangan dengan rakan-rakan. Selain itu, ibu bapa turut memainkan peranan yang penting dalam memastikan anak-anak tidak ketinggalan dalam pembelajaran atas talian dengan menasihati dan memantau aktiviti anak-anak agar timbul kesedaran dalam diri mereka bahawa betapa pentingnya pendidikan terhadap diri seseorang. Berbalik kepada diri pelajar tersebut, mereka juga perlu bijak dalam mengurus masa semasa menjalani kelas secara atas talian kerana pembelajaran e-learning ini berlangsung di rumah dan sekaligus mampu menjalankan tanggungjawab sebagai seorang pelajar dan anak dalam masa yang sama. Di samping itu, pihak kerajaan juga hendaklah mempertimbangkan idea untuk melakukan inisiatif seperti menyediakan rangkaian internet kepada pelajar yang sedang menjalani kelas secara atas talian supaya dapat mengurangkan beban kepada golongan yang tidak bernasib baik. Daripada pandangan penyelidik, semua pihak perlulah bekerjasama dalam menghadapi situasi ini terutamanya apabila Malaysia pada masa kini yang sedang mengalami gelombang ketiga pandemik covid-19.
9.0 KESIMPULAN
Secara keseluruhannya, melalui kajian yang dijalankan ini ianya dapat menganalisis dan mengenal pasti masalah-masalah yang dihadapi oleh para pelajar terhadap pembelajaran secara dalam talian. Hal ini didapati bahawa pembelajaran secara atas talian mendatangkan pelbagai kesan kepada para pelajar. Mereka berpendapat bahawa mereka menghadapi pelbagai masalah ketika belajar secara atas talian. Namun, para pelajar perlu menyeimbangkan dan menyesuaikan diri dengan cara pembelajaran norma baru ini. Para pelajar dinasihatkan agar mengikuti cadangan-cadangan seperti yang dinyatakan dalam borang soal selidik ini. Diharapkan agar sedikit sebanyak dapat membantu para pelajar untuk menangani cabaran dan masalah yang dihadapi ketika menghadiri pembelajaran secara atas talian.
10.0 RUJUKAN Cabaran mengajar dalam talian. (2021). Sinarharian, Retrieved 9 January 2021, from https://www.sinarharian.com.my/article/76874/BERITA/Nasional/Cabaran-mengajardalam-talian.
Ida Lim. (2020). Reality for Malaysia’s university students: Online learning challenges, stress, workload; possible solutions for fully digital future until Dec. Malaymail. Retrieved from https://www.malaymail.com/news/malaysia/2020/05/30/reality-for-malaysias-universitystudents- online-learning-challenges-stress/1870717
Linney, S. (2020). How Universities are Embracing Online Learning During the Coronavirus Outbreak - QS. Retrieved 7 January 2021, from https://www.qs.com/how-universitiesare- embracing-online-learning-during-the-coronavirus-outbreak/
Muzaffar Syah (2020). Pengajaran dan Pembelajaran dalam Talian. BERNAMA, 29 Jun 2020, daripada https://www.bernama.com/bm/tintaminda/news.php?id=1853908.
Shahzad, A., Hassan, R., Aremu, A., Hussain, A., & Lodhi, R. (2020). Effects of COVID-19 in E-learning on higher education institution students: the group comparison between male and female. Retrieved from https://doi.org/10.1007/s11135-020-01028-z
Situasi Terkini COVID-19 di Malaysia. (2021, Januari 9).
Diambil daripada http://covid19.moh.gov.my/terkini.
1l.0 LAMPIRAN
BORANG SOAL SELIDIK
Terima kasih, bahan sharing ni banyak membantu saya
ReplyDeleteterima kasih, bahan ini sangat membantu😊
ReplyDelete